به‌قلم: مجید ز.
پیش‌درآمد
عمده تفاوت کبوترداری مدرن با شیوه‌ی سنتی این است که کبوتردار با معلوماتی که در زمینه‌ی تغذیه و بهداشت کبوتر کسب کرده است، سطح سلامت کبوتران خود را به شکل چشمگیری بهبود بخشیده است. گفتن ندارد که تغذیه‌ی صحیح و به‌تبع آن تندرستی فیزیکی و روانی خود اصل‌هایی بی‌بدیل در بازدهی بهینه کبوتر هستند.
کبوترداری حرفه‌ای در دوران ما، نگهداری از کبوتر را از صرفِ یک "تفریح برای تفنن" به سطح یک "ورزش" با تمام متعلقاتش برکشیده است. برای نمونه، رونق مسابقات کبوترپرانی (مسافتی) در بعضی از ممالک چون تایوان چنان بوده که رقم‌های شرط‌بندی را تا سقف میلیونی (دلار) بالا برده است! در تایوان و چین، بهای کبوتران اصیل مسابقه‌ای (هومر) تا مرز دویست هزار دلار آمریکایی یا بیشتر نیز رسیده است که نمونه‌ی بارز آن شکستن رکورد خرید کبوتر در سال گذشته در حراج معروف بلژیک بود که کبوتری توسط خریداری تایوانی به قیمتِ حدوداً دویست و پنجاه هزار یورو (بیش از 350 هزار دلار) خریداری شد.
برای درک بهتر وضعیت این ورزش در تایوان مستند زیر بسیار گویا است. در این مستند که توسط شبکه‌ی معتبر نشنال جئوگرافیک تهیه شده است، مشاهده خواهید کرد که تا چه حد موضوع کبوترداری و مسابقات آن در بین مردم تایوان اهمیت دارد. گفتنی‌ست که جزیره‌ی کوچک تایوان با 23 میلیون جمعیت، سیصد انجمن مستقل کبوتر را در خود جای داده است که این خود نشان از توجه جدی به این ورزش، در بین لایه‌های اجتماع است.
http://www.youtube.com/watch?v=vgb10o2fpX0&list=LL6BbqqjJDqeDmUNsmpFGjzQ&feature=mh_lolz
نمونه‌هایی از این‌دست به ما کمک می‌کنند که دریابیم وضعیت کبوترداری در جهان امروز چگونه است و ما خود کجا ایستاده‌ایم. به باور ما، برای جلوگیری از پراکندگی و نتیجتاً متمرکزکردن این رشته میان علاقمندان آن، راهی نیست مگر آموختن اصول حرفه‌ای مراقبت، نگهداری و در کل بهداشت کبوتر. بدون گام اول، گام‌های بعدی به‌سوی ارتقای این ورزش ناممکن است.
سوء تغذیه چیست؟
کمبود مواد معدنی و املاح، ویتامین‌ها و عناصر طبیعی مورد نیاز بدن در اصطلاح سوء تغذیه نامیده می‌شود. این کمبود، بسته به حدود آن، در مکانیزم طبیعی بدن و بازدهی آن خلل وارد می‌کند و در درازمدت، این سیستم را از کار می‌اندازد.
بسیاری از ما بدون این‌که خود آگاه باشیم، به سوء تغذیه دچار هستیم. طی آزمایش‌های پزشکی و پس از تشخیص دقیق، پزشک با تجویز ویتامین‌ها و ارائه‌ی دستورالعمل غذایی، رژیم ما را تغییر داده تا این کمبودها طی مدت‌زمانی جبران شوند. گفتنی‌ست که با بی‌توجهی به نیازهای طبیعی بدن، در درازمدت و به‌ویژه در سنین کهولت، با عوارض جبران‌ناپذیری روبه‌رو خواهیم شد... که البته دیگر کار از کار گذشته است!
حکایت کبوتر نیز چنین است. پرندگان وحشی قادرند به‌طور غریزی، عناصر مورد نیاز خود را از محیط زیست جذب کنند. کبوتر اما به این خاطر که تحت سرپرستی انسان است، فقط به موادی دسترسی دارد که در اختیار او قرار می‌گیرد. به همین خاطر، الزام در شناخت اصولی و کاربردی ما کبوترداران از نیازمندی‌های کبوتر که همانا "علم تغذیه" است، تنها راه برکشیدن این ورزش به سطح کیفی مطلوب است.
خواص بعضی از ویتامین‌های اصلی
در این‌جا به شمه‌ای از خواص شماری از عناصر و ویتامین‌های ضروری برای کبوتر اشاره می‌کنیم و نیز نام حبوبات و دانه‌هایی را برمی‌شمریم که حاوی این ویتامین‌ها و عناصر هستند.
ویتامین D: بدون آن، جذب دو عنصر اساسی یعنی فسفر و کلسیم ناممکن است. ضمناً این ویتامین یکی از پایه‌های اصلی ساخت استخوانبندی در جوجه‌ها است. خاصیت ضد التهاب نیز دارد. منبع اصلی ویتامین D نور خورشید عالم‌تاب است و روغن ماهی.
ویتامین A: شاید یکی از مهم‌ترین ویتامین‌ها برای رشد جوجه‌ها باشد. علاوه بر این، خاصیت ضد عفونی طبیعی (عفونت‌های تک‌یاخته‌ای یا باکتریایی) و ضد کرم دارد. از منابع این ویتامین می‌شود از سویا نام برد. علاوه بر گندم، ارزن نیز به مقدار کم‌تر حاوی ویتامین A است.
نکته: مصرف بیش از حد ویتامین A باعث زدودن ویتامین‌هایی نظیر E و D3 می‌شود، بنابراین حتماً سطح مصرفی آن‌را بالانس نگه دارید.
خانواده‌ی ویتامین B (ب1، ب2، ب6، ب12): در حکم تنظیم‌کننده‌ی اسیدهای چرب و کربوهیدرات و به طور کلی متابولیزم بدن است. استفاده از این خانواده‌ی ویتامین در فصل پرش و نیز پرریزی به‌قطع الزامی است. همچنین طول عمر کبوتر را افزایش می‌دهد؛ در مقابل کمبود آن باعث پیری زودرس می‌شود.
جو منبعی مغذی برای ویتامین ب است. همچنین حاوی سطح بالایی از فسفر و پتاسیوم است. عدس نیز علاوه بر سطح بالای اسید فولیک، پتاسیم، آهن، فیبر، کربوهیدرات، فسفر و پروتئین، منبع مغزی B1 نیز به‌حساب می‌آید.
یکی از بهترین منابع خانواده‌ی ویتامین ب، تخمه‌ی آفتابگردان ریز است؛ همچین کافیشه.
ویتامین E: برای باروری چه در ماده و چه نر و نیز در ساخت سیستم عصبی و ماهیچه‌ای و کارکرد آن‌ها نقش اساسی دارد. برای همین، در موسم جوجه‌کشی بسیار لازم و کارآمد است.
بادام خردشده یا روغن بادام، دارای سطح مطلوبی از ویتامین E و نپتاسیم و فسفر است.
فندق خردشده نیز دارای مواد روغنی مفید و ویتامین E است.
تذکر: سطح ویتامین E را صرفاً بایستی در دوره‌ی جوجه‌کشی بالا برد.
ویتامین K: واسطه‌ی جذب بسیاری از پروتئین‌ها در سیستم گردش خون و استخوان‌ها است. علاوه بر این، اصل در انعقاد خون است و از خونریزی داخلی جلوگیری می‌کند. از بیماری‌های کبدی کبوتر (شایع‌ترین نوع بیماری‌ها) تا حد زیادی پیشگیری می‌کند، درست نقطه‌ی مقابل مصرف بیش از حد عنصر آهن یا آنتی‌بیوتیک که زایل‌کننده‌ی کبد است. به همین خاطر، مصرف بیش از حد آنتی‌بیوتیک قبل از هر چیز سیستم گوارشی و گردش خون کبوتر را از ویتامین کِ پاکسازی می‌کند که بسیار زیان‌آور است.
یکی از مواردی که کبوتر به خوردن مدفوع خشک‌شده‌ی خود روی می‌آورد تامین کمبود ویتامین کِ است.
در هوای گرم، نیاز به این ویتامین دوچندان می‌شود (خصوصاً در موسم پرریزی)، برای همین بایستی بعضی از سبزیجات مثل جعفری را هر ده روز یکبار در اختیار کبوتر گذاشت. نیز در دانه‌های خانواده‌ی لوبیا مثل سویا به مقدار کافی یافت می‌شود. جو نیز حاوی مقداری کم از این ویتامین است.
ویتامین C: چنانچه کبوتر "سالم" به نور مستقیم آفتاب دسترسی داشته باشد، قادر است این ویتامین را در بدن خود تولید کند، مگر این‌که کبد کبوتر بیمار باشد.
پتاسیم: درست مانند الکترولایت، گردش خون را تنظیم و فشار آن‌را کنترل می‌کند و در تعادل دستگاه عصبی و نیز تحرک و نشاط پرنده نقش دارد. از دانه‌هایی که دارای سطح مناسبی از پتاسیم هستند می‌شود از گندم نام برد. بر خلاف دیدگاه عام، گندم برای جوجه‌کشی یکی از دانه‌های پایه است و ابداً نباید از جیره‌ی غذایی جفت‌ها حذف شود.
فسفر: همانند کلسیم، سازنده‌ی استخوانبندی پرنده و مایه‌ی استحکام آن است. برای دریافت فسفر، ذرت و گندم منابعی کامل هستند و همانطور که توضیح داده شد، همیشه باید در سبد غذایی جوجه‌کشی‌ها حضور داشته باشند.
مگنزیوم: علاوه بر حضور مفید در استخوانبندی، در عملکرد ماهیچه‌ها و سیستم عصبی پرنده نقش دارد. بادام (و روغن آن) حاوی مقدار متنابهی مگنزیوم است. همچنین ذرت و ارزن و پس از آن جو دارای میزان کافی از این عنصر حیاتی هستند.
آهن: پایه در تولید پروتئین‌ها و آنزیم‌های اصلی خون و سیستم گوارشی است. آهن را می‌شود در نخودهای کبوتر، سویا و دیگر دانه‌های خانواده‌ی لوبیا و نیز عدس یافت. ضمناً صدف خردشده حاوی مقادیر متنابهی آهن است. دانه‌ی گندم و از میان سبزیجات جعفری دارای آهن فراوان است.
اسید فولیک: و همچنین آهن برای تخم‌سازی پرنده بسیار مهم هستند. سویا منبع اصلی اسید فولیک است.
فیبر: گذشته از خواص متفاوت غذایی، پاک‌کننده‌ی طبیعی دستگاه گوارش است. جو و عدس (خصوصاً عدس قهوه‌ای) دارای سطح بالایی از فیبر هستند.
کلسیم: اساس در استخوانبندی، غضروف و پر پرنده است. منابع طبیعی دریافت آن گندم،Flax، Oats، تخمه آفتابگردان، کافیشه، گردو و پوسته‌ی صدف هستند.
دیگر مراقبت‌ها و تمهیدات دوران پرریزی
در باب مراقبت‌های ویژه‌ی دوره‌ی پرریزی به تفصیل در جُستار "چگونگی رفتار با کبوتران در دوره‌ی پرریزی (لک)" سخن گفتیم. اینک جا دارد برای خوانندگان پی‌گیر این سرا، برنامه‌ی روزانه‌ای ترتیب دهیم که رعایت آن تضمینی است برای طی‌کردن بدون نقص این دوران. در این برنامه، به آن‌چه که بایستی در هر روز مشخص در اختیار کبوتران خود بگذارید اشاره خواهیم کرد. این ده روز سه بار در مدت‌زمان یک‌ماه تکرار می‌شود.
روز اول: ید مایع (ده قطره در دو لیتر آب). فقط پس از دان‌دهی در اختیار پرنده قرار گرفته و ساعتی بعد آن‌را بردارید.
روز دوم: مولتی ویتامین محلول در آب.
روز سوم: الکترولیت محلول در آب.
روز چهارم: پروبیوتیک محلول در آب.
روز پنجم: دانه را به روغن ماهی آغشته کنید و در اختیار پرندگان قرار دهید. نیز، سیر تازه را کاملاً خرد کرده با ساقه‌ی سیر، پیازچه، جعفری و شنبلیله‌ی خردشده مخلوط کنید، به آن نمک بزنید و سر ظهر در اختیار کبوتران قرار دهید.
روز ششم: سرکه‌ی سیب، یک قاشق غذاخوری در دو لیتر آب.
روز هفتم: مولتی ویتامین
روز هشتم: پروبیوتیک محلول در آب.
روز نهم: الکترولیت محلول در آب.
روز دهم: آب تازه.
پایان سخن
همانگونه که امروزه بیشتر مردم به غذای مصرفی خود از لحاظ میزان کالری، چربی، کلسترول، مینرال و الخ دقت دارند، لازم است هر کبوترداری نیز بداند تاثیر آن دانه‌ای که به کبوترش می‌دهد دقیقاً چیست و چه رژیم غذایی در چه مرحله‌ای از زندگی کبوتر مفید و در مقابل چه نوع تغذیه‌ای زیانبار است. ما معتقدیم بدون هیچ گریزی، آگاهی به تغذیه‌ی کبوتر سرآغاز پیشرفت این رشته است. کبوترداری که معلومات کافی در زمینه‌ی بهداشت کبوتر دارد در مقایسه با کبوتردار سنتی درست مثل آدمی است که رانندگی بلد است و آن دیگری بلد نیست و فقط کنار دست راننده می‌نشیند. کبوتردار اول در مسیر تمرینات، هر جا با مشکلی مواجه شود راه حل آن را در ذهن دارد یا لااقل راه تحقیق را بلد است، اما برای نفر دوم، کوچکترین بیماری که به جان گله‌ی کبوتران بیافتد کافی است که رشته‌ی هدایت تمرینات را از دستش خارج کند، برای این‌که او، به‌خاطر عدم شناخت، تفاوتی بین مشکلات کوچک با بزرگ نمی‌بیند و کل دانش‌اش خلاصه می‌شود به کپی‌برداری از روی کبوترداران قبلی! درست از این روست که ما در این سرا، بر آموزش اصول تغذیه و بهداشتِ کبوتر اصرار می‌ورزیم.
:: در پایان، عزیزان بازدیدکننده را به دیدن تصاویری از کبوتران دوست ارجمندمان جناب بهروز الف. در تورنتو فرا می‌خوانیم.
| ۱ | ۲ | ۳ |
| ۴ | ۵ | ۶ |
| ۷ | ۸ | ۹ |
| ۱۰ | ۱۱ | ۱۲ |
| ۱۳ | ۱۴ | ۱۵ |
| ۱۶ | ۱۷ | ۱۸ |
| ۱۹ | ۲۰ | ۲۱ |