اصول راهنما برای نگهداری، تربیت و آماده‌سازی جوجه‌ها (2)

بخش دوم: تغذیه، آماده‌سازی بدنی و مقدمات پرواز

 

به‌قلم: مجید ز.

 

 

 

توضیحی بر این قسمت

یکی از عمده مشکلاتی که باعث شده کبوتر بلندپرواز ایرانی به آن‌چه به‌راستی لیاقت‌اش است نرسد و رکوردهایی در سطح جهانی به‌جا نگذارد، ضعف سیستم تغذیه و نگهداری اولیه است. در تمام ورزش‌های جهانِ امروز بدون استثنا، اساس در رشد و بالندگی، برنامه‌ریزی علمی روی دو عامل "تغذیه" و "تمرینات" است. اگر ورزش در دنیای کنونی به چنین پیشرفت‌هایی نائل آمده، به‌خاطر ایجاد مکانیزم هدفمند با چارچوب‌ها و قواعد مشخص است که عیناً اجرا می‌شوند و با مقایسه با روش‌های دیگران، مرتب اصلاح گردیده و ارتقا می‌یابند. این مسیر بالارونده و رشد چشمگیر آن‌هنگام کلید خورد که ارباب و اصحاب ورزش متوجه شدند روش‌های جاری سنتی دیگر جوابگوی نیازهای آن ورزش و طبعاً جامعه‌ نیست؛ متوجه شدند که در مقابل مشی ایستای سنتی و تکرار خود، باید جایگزینی گذارد که با چارچوب‌گذاری منضبط و واردکردن دیدگاه‌های نو در امور تغذیه و تربیت و تمرین، آن ورزش را از درون متحول کرد.

 کبوترداری نیز چون هر ورزش دیگری، بایستی از دالان‌های تاریک سنت و درجازدن‌های فرسایشی، با یاری‌گرفتن از مشی علمی و سیستم‌های نوین به میدان گسترده‌ی بهبود و تکامل قدم بگذارد. تنها از مسیر "تلفیق نکته‌های مفید سنتی با روش‌های نوین علمی و اصول امروزی کبوترداری" است که چهره‌ی پویا و ارتقایابنده‌ای از این ورزش فرح‌بخش را می‌شود به‌نمایش گذاشت.

 

×   ×   ×

 

همانگونه که در شماره‌ی پیشین این جستار ذکر شد، بعد از جداسازی جوجه‌ها از والدین در سن حدوداً 35 روزگی، آن‌ها را بایستی به محلی جداگانه منتقل کرد که آن‌را "جوجه‌خوان" می‌نامیم. در این محل، لازم است تا ده روز متوالی مراحل تقویت جوجه‌ها ادامه پیدا کند تا از لحاظ قوای بدنی به بالاترین سطح خود برسند و آماده‌ی تمرینات گردند. هدف ما از این سلسله یادداشت‌ها، تمرکز جدی روی تغذیه‌ی علمی، اصول نگهداری و در کل مراحل سرویس‌دهی و مدیریت جوجه‌ها از بدو تولد تا پایان مرحله‌ی تمرینات است. در یادداشت فعلی، شرح "مختصر و مفید" نوع تغذیه و طرز استفاده از ویتامین‌ها و املاح مورد نیاز جوجه‌ها برای محدوده‌ی زمانی ده روزه – از سن 35 تا 45 روزگی - ارائه می‌گردد.

 

 

نوع تغذیه: شیوه‌ی دان‌دهی و محتویات سبد غذایی

در روز بایستی دو بار به جوجه‌ها دان داد: صبح و غروب. این کار باعث می‌شود که جوجه‌ها تمام مدت سیر باشند و مراحل رشدشان به‌خوبی ادامه پیدا کند. علاوه بر این، یکی از بدترین عوامل استرس‌زا، ضعف ناشی از سوء تغذیه است که شکنندگی در جوجه‌ها را تشدید می‌کند و آن‌ها را مستعد انواع بیماری‌ها می‌سازد. بنابراین، لازم است که همه‌گاه جوجه‌ها سیردان بشوند، مخصوصاً به دلیل خنکای هوا در شب‌هنگام، باید مطمئن شد که غروب به حد کافی دان برداشته‌اند.

دان مورد نیاز جوجه‌ها تا زمانی که هنوز کنارشان خیس است و اولین پر را ننداخته‌اند به شرح زیر است:

:: نخودهای مختلف به مقدار 25 درصد: منبع اصلی پروتئین که برای ساخت پرها (کراتین) و قوام‌گرفتن استخوان‌بندی و ماهیچه‌ها ضرورت اصلی است.

:: کافیشه ده درصد: منبع اصلی چربی و امگا 6 مورد نیاز جوجه‌ها

:: ده درصد ذرت: منبع هیدرو کربن، فیبر و امگا 6، خصوصاً برای مناطق سردسیر ضروری است.

:: پنج درصد دانه‌ی سویا تفت‌داده: بالاترین سطح پروتئین در دانه‌ها (حدوداً 35 درصد) و نیز منبع غنی امگا 6

:: ده درصد جو: به‌دلیل حجم بالای پروتئین و چربی غذای جوجه‌ها، لازم است برای بالانس‌نگه‌داشتن سطح کلسترول، این مقدار جو در جیره‌ی غذایی‌شان گنجانده شود.

:: ده درصد قرماش: یکی از مقوی‌ترین دانه‌های موجود، مبنع مهم املاح و پروتئین

:: بیست درصد ارزن: به‌خاطر سهولت در هضم، سطح نسبتاً کافی پروتئین (10٪) و کربوهیدرات، انواع ویتامین ب و سرشار از املاحی چون آهن، پتاسیم، فسفر و نیاسین.

:: مابقی تخم جارو، عدس ریز، کمی تخم کتان و گاودانه، گندم،...

 

در این دوره‌ی سنی، جوجه‌ها در دان‌خوردن بسیار حریص هستند تا نیاز رشد خود را تامین کنند. برخلاف سنت رایج که جوجه‌ها را برای قبل از تمرینات کم ‌دان می‌دهند و فقط به ارزن بسنده می‌کنند، باز تکرار می‌کنیم که ابداً جوجه‌ها را کم‌دان نگیرید، زیرا این چند روز اساسی‌ترین دوره‌ی تکمیل رشد ماهیچه‌ها و سیستم ایمنی و عصبی جوجه‌ها است.

با انداختن اولین پر، این مرحله را می‌شود به آرامی پایان داد (نه یکدفعه، بلکه به آرامی و با گذر چند روز). اگر جوجه‌خوان به حد کافی بزرگ است که جوجه‌ها بتوانند در آن پر بخورند، بهتر است آن‌ها را در همین محل نگه داشت و تمرینات اولیه را در همین جا شروع کرد تا سری دوم جوجه‌ها از راه برسند. اگر فضای کافی و مستقل برای جوجه‌ها ندارید، می‌توانید آن‌ها را به گنجه‌ی ماده‌ها منتقل کنید.

 

 

 

ویتامین‌دهی، پروبیوتیک، دارو و الخ.

همان‌طور که گفته شد، جوجه‌ها بایستی حدوداً ده روز در جوجه‌خوان بمانند. در این مدت، از لحاظ دادن ویتامین، پروبیوتیک، دارو و امثالهم که در آب آشامیدنی‌شان محلول می‌شود، بایستی به شرح زیر از آن‌ها پذیرایی کرد:

 

:: روز اول: مولتی ویتامین (یک قاشق در چهار لیتر آب)

:: روز دوم: پروبیوتیک  

توضیح: بهتر است آب شیر را بیست‌وچهار ساعت در ظرفی ریخته تا کلر محلول در آن زدوده شود. ضمناً گرد پروبیوتیک را (دو گرم در چهار لیتر آب) شب قبل در آب اضافه کنید تا صبح‌هنگام، باکتری‌های مفید به حد لزوم تکثیر کرده باشند. بایستی ظرف آب جوجه‌ها کاملاً تمیز و ضد عفونی شده و عاری از هر گونه باکتری باشد، و الا باکتری‌های موجود در پروبیوتیک برای تغذیه‌ی خود از آن‌ جرم‌ها استفاده می‌کنند و گاه ممکن است نتیجه‌ی عکس بدهد! هر چند ماست کم‌چربی ترش تا حدی کار پروبیوتیک را می‌کند، اما جایگزین کاملی برای آن نیست، زیرا قابلیت تولید آنزیم‌های مؤثر برای هضم مواد غذایی را در حد پروبیوتیک ندارد.

:: روز سوم: مولتی ویتامین

:: روز چهارم: الکترولایت

توضیح: گذشته از رفع کمبود املاح و نمک‌های ضروری چون ید، منیزیوم، فسفر، آهن، پتاسیم و ویتامین‌های اصلی چون آ، د، ای، الخ.، با تامین نیازها و کمبودهای بدن، از استرس جوجه‌ها به‌شدت می‌کاهد.

:: روز پنجم: پروبیوتیک

:: روز ششم: تریپول سولفا

توضیح: ضد بیماری کاکسی‌دوسیز که در جوجه‌ها شایع است (بیشتر در مناطق مرطوب یا گنجه‌هایی که تهویه‌ی مناسب ندارند و مرطوب‌اند) و برای پیشگیری از این بیماری و بعضی عفونت‌های جهاز هاضمه، به‌همراه مقادیری ویتامین‌ها و ضروریات آلی دیگر.

:: روز هفتم: پروبیوتیک

:: روز هشتم: مولتی ویتامین

:: روز نهم: چند قطره ید مایع برای تامین نیازهای بدن و کیفیت رشد پرها

:: روز دهم: داروی ضد کرم و انگل (هر چه در محل زندگی‌تان بهتر در دسترس است)

توضیح در باره‌ی روز دهم: جوجه‌ها چون کنجکاو هستند و به هر جا نوک می‌زنند، ممکن است به انواع انگل‌ها آلوده شوند. به همین لحاظ، قبل از ترخیص آن‌ها از جوجه‌خوان، بایستی از انگل‌های احتمالی پاک شوند. بعد از دوازده روز، یک‌بار دیگر به آن‌ها داروی ضد انگل بدهید تا تخم‌های احتمالی انگل‌ها که اینک تبدیل به لارو شده نیز پاکسازی شود.

 

 

 

مواد آلی، معدنی و املاح مورد نیاز

دانه‌های موجود در جیره‌ی غذایی کبوتر (مثل ارزن، قره‌ماش، نخود و ...) منابع کاملی برای تامین تمامی مواد آلی، معدنی و  ویتامین‌های مورد نیاز بدن کبوتر نیستند، به همین لحاظ، این کمبودها را بایستی با در اختیار گذاشتن مستقیم این مواد جبران کرد. به‌عبارتی، این "دسر غذایی" از لحاظ درجه‌ی اهمیت هیچ از خود غذا کم ندارد و در تکمیل نیازهای پرنده نقشی اساسی ایفا می‌کند، به‌ویژه در زمان جوجه‌کشی و پرریزی پرنده. تعدادی از اصلی‌ترین مواد مورد نیاز کبوتر را در زیر فهرست می‌کنیم که بایستی همه‌گاه در اختیار کبوتران قرار گیرند:

:: آجر قرمز رنگ مخصوص کبوتر در قطعاتی به ریزی گندم تا نخود.

:: آجر سفید رنگ مخصوص کبوتر (کربنات کلسیم) فقط در زمان جوجه‌کشی و خصوصاً برای ماده‌ها. بهتر است از این آجر در زمان‌های دیگر استفاده نکنیم، زیرا سطح کلسیم بدن پرنده را بیش از حد لزوم بالا می‌برد.

:: صدف دریایی خردشده

:: نمک ید دار

:: شن ریزه و نیز سنگ گرانیت بسیار ریز ( مورد استفاده برای قناری): کبوتر برای مراحل گوارش غذا نیاز به شن‌ریزه دارد.

:: ماسه دریایی، در راستای توضیح سطر بالا.

:: زغال استرلیزه‌شده و طبی: به‌خاطر خاصیت پاک‌کنندگی طبیعی و نیز کمک به دستگاه گوارشی

:: روغن ماهی که منبع اصلی "امگا 3" (نوعی اسید چرب غیر اشباع) است.

توضیح: امگا 3 کلسترول خون پرنده را تنظیم می‌کند؛ یکی از منابع ساخت جداره‌ی سلول‌ها و بافت‌های جدید است خصوصاً بافت‌های سیستم عصبی و مغز و بینایی (برای جوجه‌ها بسیار ضروری است)؛ به رشد جوجه‌ها سرعت می‌بخشد؛ قدرت بینایی را افزایش می‌دهد؛ جلوی فشار خون را می‌گیرد و ضربان قلب را تنظیم می‌کند (خصوصاً در زمان پراسترس مسابقات، جوجه‌کشی و لک؛ از ایجاد و رشد سلول‌های سرطانی پیش‌گیری می‌کند (سرطان تخم‌دان یا کبد)؛ سطح استرس را پایین می‌آورد و از افسردگی که یکی از گرفتاری‌های عمده در کبوتر است پیشگیری می‌کند؛ باعث جذب کلسیم می‌شود؛ به ساخت شیر در کبوتر کمک می‌کند (ابتدای بیرون‌آمدن جوجه‌ها)؛ به سطح تمرکز و درک و طبعاً‌ برگشت‌پذیری و سو کبوتر یاری می‌رساند و ... هر چند وقت یک‌بار (مثلاً ماهی یکبار و در زمان جوجه‌کشی هفته‌ای یکبار دانه‌ها را به کمی روغن ماهی آغشته کنید و در اختیار کبوتر قرار دهید تا کمبودهای بدنی والدین و جوجه‌ها تامین شود.

    

به این فهرست می‌شود انواع مینرال‌ها را اضافه کرد، اما پایه‌ی اصلی همین‌ها هستند و برای یک جوجه‌کشی سالم و پربار کفایت می‌کنند.

 

چند توصیه‌ی بهداشتی

1- بدون مشاهده‌ی علائم بیماری، تاکید می‌کنیم که به هیچ عنوان از آنتی‌بیوتیک استفاده نکنید، زیرا آنتی‌بیوتیک‌ها خاصیت پیشگیرنده ندارند و به سیستم ایمنی در حال شکل‌گیری جوجه‌ها آسیبی جبران‌ناپذیر خواهند زد. توجه داشته باشید که بنیان جسمی و روحی و عصبی جوجه‌ها در همین 45 روز اولیه زندگی ساخته می‌شود و به همین لحاظ، هر خدشه‌ای در این روند چهل‌وپنج روز، جوجه را از رسیدن به نقطه‌ی اوج کیفی خود باز می‌دارد. مثالی بزنیم: دانش‌آموزانی که پایه‌ی تحصیلی قوی‌تری در دوره‌ی ابتدایی دارند (خصوصاً سال اول و دوم)، احتمال رسیدن به مدارج تحصیلی بالا در آن‌ها بیش‌تر است تا دانش‌آموزانی که از روی سهل‌انگاری آموزگار بدون این‌که لایق باشند، کلاس‌ها را قبول شده و بالا آمده‌اند. اهمیت تغذیه‌ی علمی و رسیدگی حرفه‌ای در شش هفته‌ی اول زندگی یک کبوتر نیز به همین درجه است.

2- با مشاهده‌ی بیماری در یکی از جوجه‌ها، بلافاصله از گله جدایش کرده، در محلی جداگانه تحت مداوا قرار دهید تا از سرایت بیماری به بقیه پیشگیری شود.

3- اگر بیماری "کنکر" یا "کاکسیدوسیز" در یک یا دو جوجه مشاهده شد، به احتمال قوی تعداد دیگری از جوجه‌ها نیز آلوده هستند. بنابراین، به‌قصد پیشگیری از شیوع این‌دو بیماری یا درمان حالت‌های خفیف آن، پس از جداکردن جوجه‌های بیمار، در اختیار باقی جوجه‌ها نیز سه روز متوالی داروی محلول در آب قرار دهید.

توضیح: برای کنکر بهترین داروها خانواده‌ی نیدازول‌ها هستند مثل

Ronidazole یا Metronidazole

برای درمان لازم است مقدار کمی نیز آنتی‌بیوتیک ترجیحاً داکسی‌ساکلین به آن افزوده شود، اما برای پیشگیری همان نیدازول کفایت می‌کند.

برای کاکسیدوسیز اثرگذارترین و بی‌عوارض‌ترین دارو همان "تریپول سولفا" است که در مقاله‌ی "نکاتی کاربردی برای بالابردن کیفیت در جوجه‌کشی" از آن نام بردیم. بعد از درمان کامل جوجه‌ی بیمار، سه تا پنج روز به آن پروبیوتیک بدهید تا باکتری‌های مفید از دست‌رفته جایگزین شود.

4- در این مدت ده روز، هر پنج روز یکبار جوجه‌ها را یک‌به‌یک در دست بگیرید و به شکل زیر به‌دقت آن‌ها را مورد بازدید و بررسی قرار دهید:

نخست دهان آن‌ها را بو کنید (برای تشخیص کنکر یا ترشیدگی چینه‌دان) و خوب دقت کنید که چرک گلو یا آفت درون دهانی نداشته باشند. بعد از بازکردن دهان، بینی آن‌ها را کمی فشار دهید و مطمئن شوید که مایعی از مجرای تنفسی آن‌ها بیرون نمی‌آید (اگر مایع بیرون آمد، "کنکر خیس" دارند و بلافاصله باید درمان شوند). به سینه آن‌ها دست بکشید و مطمئن شوید سینه لخت نیست و جناق بیرون نزده. پرهای روی جناق را به‌آهستگی کنار بزنید و به رنگ پوست دقت کنید: اگر تیره بود که هیچ، اما اگر به‌اصطلاح رنگ‌پریده بود (زرد کمرنگ یا زرد مایل به سبز) جوجه بیمار است و باید جدا و درمان بشود. انتهای کت کبوتر را بگیرید (هر کت با یک دست) و نیمه باز کنید و وضعیت ماهیچه‌ی بال‌ها را به آرامی بررسی و هر دو را با هم مقایسه کنید که یکی ورم نداشته باشد. روی ماهیچه‌های کمر، ران و مفاصل پاها دقت کنید که ورم یا دمل نداشته باشند (برای سلمونلا، کنکر یا غدد چربی جلدی) مطمئن شوید که از چشم جوجه‌ها آب نمی‌آید. اگر یکی از چشم‌ها پر اشک بود، جوجه مبتلا به نوعی سرماخوردگی است به نام

One eye cold

که با تتراساکلین یا اکسی‌تتراساکلین قابل مداوا است. اگر از هر دو چشم مایعی نسبتا غلیظ‌‌تر از اشک سرازیر بود یا با فشار بینی بیرون زد یا حتا چشم‌ها آب داشت، جوجه کنکر خیس دارد که راه درمانش ذکر شد. در آخرین روزهای این محدوده‌ی زمانی دقت کنید که همه‌ی جوجه‌ها تقریباً‌ با هم مراحل پرریزی را طی کرده باشند، زیرا نریختن پر در این فصل خود علامت ضعف و یا بیماری است.

5- در این ده روز، بیش از همیشه رفتار جوجه‌ها را زیر نظر بگیرید. به راه رفتن و پریدن‌ و کلاً تحرک‌شان دقت کنید. به جوجه‌های گوشه‌گیر و آن‌ها که کم دان برمی‌دارند، توجه مضاعف نمایید و اگر ضعف در آن‌ها تشدید شد، از گله جدا کرده درمان کنید.

 

6- جدای از موارد بالا، از دست‌زدن بی‌هنگام به جوجه‌ها بپرهیزید و نظم روانی‌ جوجه‌خوان را برهم نزنید. توجه داشته باشید که استرس شاید مهم‌ترین عامل بیماری‌زا در جوجه‌ها باشد که از تولید و شدت‌گیری آن بایستی جداً جلوگیری کرد.

7- پاکیزگی گنجه، گام نخست در پیشگیری از هر گونه بیماری است. بسته به وقت خود، سعی کنید هر روز گنجه را تمیز کنید. در روز پنجم، علاوه بر نظافت، کف و دیوار گنجه را با محلول ویرکن اس ضد عفونی نمایید.

8- خشک‌نگه‌داشتن گنجه نیز اساس در حفظ سلامت جوجه‌ها و جلوگیری از ظهور و شیوع بیماری‌هاست. اگر جلوی گنجه‌تان توری است، تا ارتفاع سی‌سانتی‌متری از زمین را با چوب یا پلاستیک بپوشانید تا در روزهای بارانی، باران پس از برخورد با زمین وارد گنجه‌تان نشود. نیز سعی کنید با کفش خیس وارد گنجه نشوید. ظرف آب را کمی سرخالی کنید که آب به اطراف نپاشد. ضمناً ظرف آب را حتماً روی بلندی قرار دهید (چهار سانت به بالا) تا به مدفوع و گرد سفید پراکنده بر کف گنجه آلوده نشود.  

9- مدفوع جوجه‌ها گویای همه‌چیز است، بنابراین در هر بازدید از جوجه‌خوان، فضله‌ی جوجه‌ها را زیر دقت بگیرید و اگر ایرادی در رنگ و حالت آن مشاهده کردید، بلافاصله جوجه‌ی مربوطه را شناسایی و به جای دیگری برای پی‌گیری بیماری احتمالی منتقل کنید. برای این‌که مطمئن شوید فضله‌ی مشکل‌دار متعلق به جوجه‌ی مورد نظر شماست، کافی است جوجه‌ی مزبور را حدود سی‌ثانیه به آرامی در دست بگیرید و بعد بر سطحی تمیز قرار دهید؛ بلافاصله فضله می‌اندازد! رنگ و حالت فضله در بیماری‌های رایج به شرح زیر است:

سلمونلا: سبز آبکی با کف سبز متمایل به زرد بر آن.

نیوکاسل: کاملاً آبکی و بی‌رنگ با رشته‌هایی سبز رنگ مثل دانه‌ی برنج در آن

کاکسی‌دوسیز و انگل: شل و گاه ژله‌مانند به رنگ سبز یشمی. گاه مدفوع جوجه‌ی آلوده به انگل به رنگ طبیعی است، اما جوجه به سرعت وزن کم می‌کند و بدن از دست می‌دهد.

کنکر: در اغلب موارد اسهال مخلوطی از سبز و بی‌رنگ. گاه سبز تیره

ای‌کولای و بیماری جوجه‌های جوان (نوعی عفونت باکتریایی Young Pigeon Disease) سبز بسیار تیره و شل. این‌دو بیماری شباهت خاصی به هم دارند و نشانه‌های آن یکی لرزش سر و گردن جوجه و نیز سفت‌شدن چینه‌دان است.

اکثر عفونت‌های باکتریایی، گوارشی و کبدی: سبز نسبتاً شل در قطعات کوچکتر از معمول.

توضیح: در دو روز اول ورود جوجه‌ها به جوجه‌خوان، ممکن است سبزی در فضله‌ها مشاهده کرد که به خاطر استرس انتقال به محل جدید است. اگر این وضع از سه روز گذشت، بایستی به‌فکر مداوا بود.

 

 

 

در قسمت سوم این یادداشت درباره‌ی سیستم تربیتی، آموزشی و تمرینات جوجه‌ها سخن خواهیم گفت. 

 

 

 

در پایان ضمن تشکر از مجید عزیز، از شما دعوت می‌کنم برای دیدن تعدادی از جوجه‌های امسال ایشان روی لینک‌های زیر کلیک کنید. پیروز و موفق باشید.

 

۱	۲	۳
۴	۵	۶
۷	۸	۹
۱۰	۱۱	۱۲
۱۳	۱۴	۱۵
۱۶	۱۷	۱۸
۱۹	۲۰	۲۱